hizkuntzaren

erabilera
makurrak eta
erdarakadak
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

Gure eguneroko bizitzan guztiz ohikoak bihurtzen ari zaizkigun erabi-

lera traketsak ekarri ditugu sail honetara, tituluak berak argi asko dioen
bezala.
Hemen aipagai ditugun errore linguistiko hauek, bistan da, ez dira
maila eta garrantzi berekoak (eta ez daude denak, noski). Batzuek erosioz
jotako euskara mendre eta ahul baten lagin nabarmenak dira dudarik ga-
be; besteak, ez hainbeste.
Molde batekoak izan, zein bestekoak, gureak asmo didaktikoa du:
modu trakets horiek (erdarakadak gehienetan) erreflexio bidean sartzea.
Horretarako, era honetara antolatu dugu gure jarduna:
1. Akatsok, beren izakera gramatikalaren arabera, sailkatu egin ditu-
gu. Sailkapen hori gramatika honek jarraitzen duen hurrenkeraren arabe-
rakoa da.
2. Banan-banan hartuta, ezkerrean, baztergarriak diren formen adibi-
de bildumatxo bat dator; eskuinean, adibide horien aukera egoki batzuk
eskaintzen dira.
3. Egokitasunaren sostengu teorikoa eta zergati gramatikalak non
aurki daitezkeen adierazten da, goian aipatu erreflexio hori bideratzeko
asmotan.

MODU TRAKETSA MODU EGOKIA

E.1.1. OTEren galera (Ik. B.1.2.2.) E.1.

Nor izango da hor dagoen hori? Nor OTE da hor dagoen hori?
Jakingo du honantz natorrela? Ba OTE daki honantz natorrela?
Perpaus klaseak
esanahiaren
E.1.2. NOSKIren gehiegikeria (Ik. B.1.2.4.) arabera
Noski baietz! Bai horixe!
Bai ba!
Jakina!

E.1.3. HAINBAT HARRIDURA (Ik. B.1.2.4.)

Zein handia da!! Bai handia dela!! // Zein handia den!!
Begiratu zein dator! Begira(tu) zein datorren! (Ik. B.5.4.1.)
Zelako azkar ibiltzen da autoa! Bai azkar dabilela autoa!
Bai handia zarena! Bai handia zarela! 285
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.1.4. GALDEGAIAREN TRATAERA (Ik. B.1.5.2.)

Dago Anjel? // Anjel dago? Anjel hemen (hor, etxean...) al dago?
Zatoz gurekin? Ba (al) zatoz gurekin?
Daukazu orri gehiago? Ba (al) daukazu orri gehiago?
Beste gauza bat ere nekien. Beste gauza bat ere banekien.
Dirudi irteera bakarra drogak direla. Badirudi irteera bakarra drogak direla.

E.2. E.2.1. IZEN ZENBAKARRIAK/IZEN ZENBAKAITZAK (Ik. B.2.2.1.)

Izena Bero asko egiten du hemen
Gose asko dut.
Bero handia egiten du hemen.
Gose handia dut.
Beldur asko zioten. Beldur handia (izugarria...) zioten.
Denbora asko eraman dit hori egiteak. Denbora luzea eraman dit hori egiteak.
Zenbat hotz egiten duen gaur, e? Nolako (Zelako) hotza egiten duen gaur, e?

E.2.2. GENEROA EUSKARAZ (Ik. B.2.2.2.)

Julianek seme ugari ditu. Julianek seme-alaba ugari d(it)u.
Gure osabek etxea dute Bartzelonan. Gure osaba-izebek etxea dute...
Gure aitek zigor gaitzakete. Gure gurasoek (aita-amek) zigor gaitzakete.
Oporrak aitonekin pasatzen ditut. Oporrak aitona-amonekin pasatzen ditut.

E.2.3. GENEROA EUSKARAZ (Ik. B.2.2.2.)

Andre neurotika bat ezagutu dut. Andre neurotiko bat ezagutu dut.
Gure neska oso da listia. Gure neska oso da listoa (azkarra, bizkorra).
Oso neskatika kulta da. Oso neskatila kultua da (jantzia).
Musika klasika gustatzen zaio aitari. Musika klasikoa gustatzen zaio aitari.
Perpaus erlatiba da hori. Perpaus erlatiboa da hori.
Idoia tonta bat da. Idoia tuntuna da.

E.3. E.3.1. IZENORDAIN INDARTUAK (Ik. B.2.2.3.1.2.)

Izenordaina Ni pertsonalki ados nago horrekin.

Nik pertsonalki hala egingo nuke.
Ni neu ados nago (bat nator) horrekin.
Nik neuk hala egingo nuke.

E.3.2. IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK (Ik. B.2.2.3.2.2.)

Nor dabil hor? —Inor. Nor dabil hor? —Inor ez.
286 Zer jan behar duzu? —Ezer. Zer jan behar duzu? —Ezer ez.
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

Ez zen inor ez etorri. Ez zen inor (ere) etorri.

Nik ez dut ezer ez esan. Nik ez dut ezer (ere) esan.
Ez du esaten ezerrez. Ez du ezer (ere) esaten.
Ez dator inorrez. Ez dator inor (ere).
Ezer ere ez esan gabe dator. Ezer (ere) esan gabe dator.

E.3.3. BIHURKARI GAIZTOAK (Ik. B.2.2.3.3.)

Garbitu zara aurpegia? Garbitu (al) duzu aurpegia?
Alkandora berria erosi naiz. Alkandora berria erosi dut.
Koadernoa etxean ahaztu naiz. Koadernoa etxean ahaztu zait (dut).
Botila osoa edan naiz. Botila osoa edan dut.
Ordu ezkeroztik askoz gehiago Ordu ezkeroztik askoz gehiago gorrotatzen
gorrotatzen naiz. dut neure burua.

E.3.4. ELKARKARI GAIZTOAK (Ik. B.2.2.3.4.)

Elkar bizi ziren. Elkarrekin bizi ziren.
Elkar lagun handiak egin ginen. Elkarren lagun handiak egin ginen.
Ez dute elkar hitz egiten. Ez diote elkarri hitz egiten.
Ez dute elkarrekin hitz egiten.
Elkar ikusiko gara. Elkar ikusiko dugu.
Asko maite gara. Asko maite dugu elkar.

E.4.1. ARTIKULUAREN EZA (Ik. B.2.3.1.1.) E.4.

Elgoibarko Gaztetxe Elgoibarko Gaztetxea Determinatzailea
Mattin harategi Mattin harategia
Erretegi Joxe Manuel Joxe Manuel erretegia
Batzoki Batzokia

E.4.2. BERA erakuslea ≠ BERDINA (Ik. B.2.3.1.2.)

Biek baso berdinetik edan dute ardoa. Biek baso beretik edan dute ardoa.
Egun berdinean joan ziren soldadu. Egun berean joan ziren soldadu.
Atzoko andre berdinak ireki dit atea. Atzoko andre berak ireki dit atea.
Andereño berdina dute aurten ere. Andereño bera dute aurten ere.
Argazkiko ume hau mendian ikusi Argazkiko ume hau mendian ikusi genuen
genuen berdina da. bera da. 287
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.4.3. BAT zenbatzailearen gehiegikeria (Ik. B.2.3.2.1.1.)

Haize bat altxa zen! Haize (handi)a altxa zen.
Etxe polit bat duzue! Etxe polita duzue!
Horra hor zaldi bat! Horra hor zaldia!
Hori egiteko gogo handi bat sentitu nuen. Hori egiteko gogo handia sentitu nuen.
Alfer bat da. Alfer hutsa da.
Alemaniarrek ikaragarrizko jazarpen Alemaniarrek ikaragarrizko jazarpena egin
bat egin zieten judutarrei. zieten judutarrei.
Ideia on bat izan du. Ideia ona izan du.

E.4.4. ORDUAK NOLA ESAN (Ik. B.2.3.2.1.1.)

Arratsaldeko zortzirak dira. Arratsaldeko zortziak dira.
Arratsaldeko zortzi t’erdiak dira. Arratsaldeko zortzi eta erdiak dira.

E.4.5. ZENBATZAILE BATZUK (Ik. B.2.3.2.1.1.)

Mila zortzirehun zaldi ikusi ditut. Mila eta zortziehun zaldi ikusi ditut.
Mila bostehun pezeta dira. Mila eta bostehun pezeta dira.
Mila zazpirehunean lagako dizut. Mila eta zazpiehunean lagako dizut.

E.4.6. ZORTZI URTEKO/ZORTZI URTETAKO? (Ik. B.2.3.2.1.2.)

Zortzi urtetako umea Zortzi urteko umea
Ehun kilometrotako distantzia Ehun kilometroko distantzia
Zazpi segundotako aldea Zazpi segundoko aldea
Hiru kilotako txuleta Hiru kiloko txuleta
Hogei metrotako itsasuntzia Hogei metroko itsasuntzia

E.4.7. EMAITZAK (Ik. B.2.3.2.1.4.)

Hiru-bat goaz irabazten. Hiru eta bat ari gara irabazten.
Nola doaz? —Bi-bat. Nola doaz? —Bi eta bat.
Bat-bat goaz. Bana (bina, hiruna...) goaz.

E.4.8. DENAK ≠ GUZTIAK (Ik. B.2.3.2.3.)

Herri denetan gertatzen da hori. Herri guztietan gertatzen da hori.
Irakasle denak berandu etortzen dira. Irakasle guztiak berandu etortzen dira.
Mahaiko ogi dena jan da. Mahaiko ogi guztia jan da.

E.4.9. HAU GUZ(T)IA (Ik. B.2.3.2.3.)

Esne guzti hau edan behar duzu. Esne hau guztia edan behar duzu.
288 Lagun guzti horiekin joan naiz mendira. Lagun horiekin guztiekin joan naiz mendira.
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.4.10. BESTE nolakotzailea (Ik. B.2.3.3.)

Ariketa berri bat jarri behar dizuet. Beste ariketa bat jarri behar dizuet.
Saskiratze berri bat egin du Baskoniak. Beste saskiratze bat egin du Baskoniak.
Beste egunean etorri zen. Joan zen egunean (lehengo egun (bat)ean)
etorri zen.
Beste egunean buruko minez esnatu zen. Hurrengo egunean (biharamunean) buruko
minez esnatu zen.
Ez iezadazu beste behin esan! Ez iezadazu berriz esan.

E.5.1. IZENONDOAREN KOKAGUNEA (Ik. B.2.4.1.) E.5.

politiko arazoak
ekonomiko gorabeherak
arazo politikoak
gorabehera ekonomikoak
Izenondoa
sindikal ekintza ekintza sindikala
nazional eskubideak eskubide nazionalak
gorri kolorea/gorri kolorekoa kolore gorria/kolore gorrikoa

E.5.2. HOBEA (*HOBEAGOA) (Ik. B.2.4.1.2.)

Hau beste hura baino hobeagoa da. Hau beste hura baino hobea da.
Zu ez zara ni baino hobeagoa. Zu ez zara ni baino hobea.

E.5.3. HOBETO ≠ HOBE (Ik. B.2.4.1.2.)

Nik zuk baino hobe egin dut. Nik zuk baino hobeto egin dut.
Hemen gelditzen bazara, hobe! Hemen gelditzen bazara, hobeto!

E.5.4. GENITIBO SUBSTANTIBATUA (Ik. B.2.4.2.)

Ez ezazu txorimaloa egin. Ez ezazu txorimaloarena egin.
Beti zabiltza tontoa egiten. Beti zabiltza tontoarena egiten.
Zuk beti umea egiten duzu. Zuk beti umearena egiten duzu.

E.6.1. BEZALAKOA ≠ BEZALA (Ik. B.3.3.) E.6.

Zurea bezala da nire bizikleta.
Nola da zure etxea, handia ala txikia?
Zurea bezalakoa da nire bizikleta.
Nolakoa da zure etxea, txikia ala handia?
Adberbio
Baserria ez da kalea bezala. Baserria ez da kalea bezalakoa. sintagma
Zu bezala ez dago munduan. Zu bezalakorik ez dago munduan.
Gu ginen bezala al da? Gu ginen bezalakoa al da? 289
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.6.2. INOIZ, INORA, INON... aditzondoak (Ik. B.3.3.2.1.)

Nora joan behar duzu? —Inora. Nora joan behar duzu? —Inora ez.
Ez naiz inora ere ez joan. Ez naiz inora ere joan.
Inon ikusi duzu horrelakorik? —Inon. Inon ikusi duzu horrelakorik? —Inon ez.

E.6.3. ZEHAR posposizioaren erabilera (Ik. B.3.3.1.2.)

Aurtengo urtearen zehar Aurtengo urtean zehar
Kalearen zehar zarata handiz pasa zen. Kalean zehar zarata handiz pasa zen.

E.6.4. IRITZI ADITZONDOAK (Ik. B.3.3.2.2.)

Niretzat hori horrela da. Nire ustez, hori horrela da.
Haientzat ez zen horrela gertatu. Haien iritziz, ez zen horrela gertatu.

E.6.5. PREDIKATIBOA (Ik. B.3.4. eta B.4.6.3.)

Neskame bezala joan da. Neskame joan da.
Lehendakaritzat izendatu dute. Lehendakari izendatu dute.
Pailazoarena jantzi da. (B.3.3.1.2.) Pailazo(z) jantzi da.
Oztopoa (-an) bihurtu dira. Oztopo bihurtu dira.

E.7. E.7.1. ADITZ-PARTIZIPIOA ADITZONDO GISA (Ik. B.3.5.1.1.)

Aditza Pertsona horiek nekatutak etorri ziren.
Horiek zapaldutak bizi dira.
Pertsona horiek nekatuta (-rik) etorri ziren.
Horiek zapalduta (-rik) bizi dira.
Zeharo mozkortutak zebiltzan. Zeharo mozkortuta (-rik) zebiltzan.
Guztiak ere bustitak etorri ziren. Guztiak ere bustita etorri ziren.
Zu zoroa (tontoa) zaude. Zu zoratuta (tontotuta)zaude.
Denak mozkorrak daude. Denak mozkortuta daude.

E.7.2. GERUNDIOAREN ERABILERA (Ik. B.3.5.1.1.)

Kafea hartzen hitz egingo dugu. Kafea hartuz hitz egingo dugu.
Negar egiten ez duzu ezer lortuko. Nehar eginez ez duzu ezer lortuko.
Hori esanez alde egin zuen. Hori esan eta alde egin zuen.
Ateari golpe bat ematen kalera joan zen. Ateari golpe bat eman eta kalera joan zen.

E.7.3. ADITZ-IZENEN JOKO EZBERDINAK (Ik. B.3.5.1.1.)

Badakit gitarra jo. Badakit gitarra jotzen.
290 Laga iezadazu hor egon. Laga iezadazu hor egoten.
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

Bilera arratsaldean pentsatu dute egin. Bilera arratsaldean egitea pentsatu dute.
Mendira joan gustatzen zait. Mendira joatea gustatzen zait.

E.7.4. JOAN NAHI ≠ JOATEA NAHI (Ik. B.3.5.1.1.)

Nik mendira joatea nahi dut. 1. Nik mendira joan nahi dut.
2. Nik zu (hi,hura...) mendira joatea nahi dut.
Guztiek aprobatzea nahi dute. 1. Guztiek aprobatu nahi dute.
2. Guztiek guk (zuk...) aprobatzea nahi dute.
Hori egitea nahi dugu. 1. Hori egin nahi dugu.
2. Zuk (zuek...) hori egitea nahi dugu.

E.7.5. ADITZ LOKUZIOEN FORMA (Ik. B.3.5.1.2. eta B.2.3.1.1.)

Bihotzean mina dut. Bihotzean min dut.
Sua eman diote etxeari. Su eman diote etxeari.
Ikastolan lana egiten dugu. Ikastolan lan egiten dugu.

E.7.6. NUMERO KOMUNZTADURA (Ik. B.3.5.2.)

Badakizkit zenbat urte dituzun. Badakit zenbat urte dituzun.
Izena eman zuen klaseak eman Izena eman zuen klaseak eman ziezazkioten.
ziezaioten.
Bikote bat ezkontzen direnean... Bikote bat ezkontzen denean...
Joan zaitez gelara lanak egin dezazun. Joan zaitez...egin ditzazun.

E.7.7. ASPEKTUA (Ik. B.3.5.4.)

Gero zer ordutan deitzen didazu? Gero zer ordutan deituko didazu?
Orain zer egiten dugu? Orain zer egingo dugu?
Jolasten zara/duzu gurekin? Jolastuko (al) zara/duzu gurekin?
Uzten didazu lapitza? Utziko (al) didazu lapitza?
Hau hemen lagatzen dut? Hau hemen lagako (al) dut?
Joaten gara etxera? Joango (al) gara etxera?
Etortzen zara nirekin? Etorriko (al) zara nirekin?

E.7.8. IZANGO ZEN ≠ IZANGO LITZATEKE (Ik. B.3.5.7.)

Horrela gehiago arduratuko ginen. Horrela gehiago arduratuko ginateke.
Hau bihar honela egin beharko zen. Hau bihar honela egin beharko litzateke.
Niri ere gustatuko zitzaidan bihar Niri ere gustatuko litzaidake bihar hori
hori egitea. egitea.
Zer egingo zenuen orain txakur Zer egingo zenuke orain txakur handi bat
handi bat etorriko bazen? etorriko balitz? 291
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.8. E.8.1. DIPTONGO AMAIERAK (Ik. B.4.2.1.)

Deklinabidea (-au) arauean arauan
lauean, hamalauean lauan, hamalauan...
(-ei) nahiean nahian
Unaiek, Ibaiek... Unaik, Ibaik...

E.8.2. A ITSATSIA (B.4.2.2. eta D.4.5.)

hezkuntz proiektua hezkuntza(-)proiektua
irakaskuntz berrikuntza irakaskuntza(-)berrikuntza
animali asko animalia asko
Ez du mailik ematen. Ez du mailarik ematen.
Gauz bat esan behar dizut. Gauza bat esan behar dizut.
Edozein pertsonentzat izan daiteke. Edozein pertsonarentzat...

E.8.3. MUGAGABEAK (B.4.3.1.)

Zein liburuak irakurri dituzu? Zein liburu irakurri dituzu?
Zer gauzak esaten dituen! Zer gauza esaten dituen!
Nolako (Zelako) gauzak esaten dituen!
Zer pisuan bizi zara? Zer pisutan bizi zara?
Edozein tokian aurki dezakete hori. Edozein tokitan aurki dezakete hori.
Milaka gauzak esan ditu. Mila(ka) gauza esan ditu.

E.8.4. A ITSATSIA IZEN PROPIOEKIN (Ik. B.4.4.)

Gezurra esan nuen Getarin... Gezurra esan nuen Getarian...
Zuberoko Pastoralak Zuberoako Pastoralak
Ermuako biztanleak Ermuko biztanleak

E.8.5. BIZIDUNA ≠ BIZIGABEA (Ik. B.4.5.)

Medikura noa. Medikuarengana noa.

E.8.6. ERGATIBOA - NORK kasua (Ik. B.4.6.1.)

Zu bezala kantatzen du. Zuk bezala kantatzen du.
Kristonak esan zizkioten bata besteari. Kristo(re)nak esan zizkioten batak besteari
(elkarri).
Zu beste iriabazten dut nik ere. Zuk beste irabazten dut nik ere.
292 Ander baino hobeto egin ditut lanak. Anderrek baino hobeto egin ditut lanak.
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.8.7. DATIBOA - NORI kasua (Ik. B.4.6.1.)

Anjeleri esan diot hori. Anjeli esan diot hori.
Gizon bateri gertatu zaio. Gizon bati gertatu zaio.
Honeri ez zaio horrelakorik gustatzen. Honi ez zaio horrelakorik gustatzen.

E.8.8. (-RA) ARTE ≠ -RAINO (Ik. B.4.6.2.)

Hogeirarte zenbatu behar da. Hogeiraino zenbatu behar da.
Mendi gailurrerarte joan ginen. Mendi gailurreraino joan ginen.
Nora arte luzatuko dugu horma? Noraino luzatuko dugu horma?

E.8.9. NONDIK ≠ NON (Ik. B.4.6.2.)

EGAko azterketa hemendik al da? EGAko azterketa hemen al da?
Zer dago etxearen atzetik? Zer dago etxearen atzean?
Gizon hori herritik asko ibiltzen da. Gizon hori herrian asko ibiltzen da.
Apunteak hortik egongo dira. Apunteak hor nonbait egongo dira.
Atzo goizean etxetik ibili nintzen. Atzo goizean etxean ibili nintzen.

E.8.10. PARTITIBOA (-IK) (Ik. B.4.6.3.)

Ez daude gailetak. Ez dago gailetarik.
Badaukazu ura? Ba (al) daukazu urik?
Ez daukat gosea. Ez daukat goserik.
Burua ez duena ez du behar txapela. Bururik ez duenak ez du behar txapelik.
Eske ez daukagu lanik. Izan ere, ez daukagu lanik.
Ez daukagu lanik eta!
Mendian ez daude zuhaitzak. Mendian ez dago zuhaitzik.

E.8.11. NOREKIN ≠ ZERTAZ (Ik. B.4.6.3.)

Eskopetarekin akabatu du txoria. Eskopetaz akabatu du txoria.
Pala(re)kin jokatu genuen frontoian. Palaz jokatu genuen frontoian.
Autoarekin joan ginen Parisa. Autoz joan ginen Parisa.

E.8.12. INSTRUMENTALA (ZERTAZ kasua) (Ik. B.4.6.3.)

Ibiltzen joan ginen. Oinez joan ginen.
Aizkorarekin ebaki dugu. Aizkoraz ebaki dugu.
Telefonotik esango dizut. Telefonoz esango dizut.
Irratitik zabaldu dute berria. Irratiz zabaldu dute berria.
Mikeletaz aritu ginen berriketan. Mikelez aritu ginen berriketan. 293
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.8.13. PASIBOA (ZERENGATIK kasua) (Ik. B.4.6.3.)

32 andre nigatik erreak izan ziren. 32 andre nik erre nituen.
( beste batzuek erre zituzten nigatik)
Poliziagatik atxilotua izan zen. Poliziak atxilotu zuen.
Neska hura mutilagatik utzia izan zen. Mutilak neska hura utzi egin zuen.

E.8.14. -ENGATIK ≠ -ENGANDIK (Ik. B.4.6.3. eta B.4.6.2.)

Zuregandik egin dut hori. Zuregatik egin dut hori.
Ama(ren)gatik jaso dut bizia. Ama(ren)gandik jaso dut bizia.

E.8.15.BEZALA-ren gehiegikeria (Ik. Nortzat, B.4.6.3. eta

B.3.5.1.2.)
Pailazo bezala mozorrotu zen. Pailazo(z) mozorrotu zen.
Pello alkate bezala hautatu dute. Pello alkate hautatu dute.
Opari bezala erloju bat eman nion. Oparitzat erloju bat eman nion.
Jator bezala hartzen dute taldean. Jatortzat hartzen dute taldean.

E.9. E.9.1. ZEHAR GALDERA (Ik. B.5.4.1.2.)

Menderakuntza Ez dakit zer nahi duzu. Ez dakit zer nahi duzun.

Nola duzu izena galdetu dit. Nola duzun izena galdetu dit.
Ez dakit etorri bada. Ez dakit etorri den.
Ea etortzen bada! Ea etortzen den!

E.9.2. ERLATIBOA (Ik. B.5.4.2.1.)

Andrea, kalean ikusi duzula, Andrea, kalean ikusi duzuna, nire ama da.
nire ama da. Kalean ikusi duzun andrea nire ama da.
Dauka jostailu bat polita dela. Polita den jostailu bat dauka.
Jostailu polit bat dauka.
Nire osabak, Eibarren bizi dela, Nire osabak, Eibarren bizi denak, horixe
horixe esaten du. esaten du.
Eibarren bizi den nire osabak horixe esaten du.
Bi multzotan banatzen dira, direla: Bi multzotan banatzen dira, direnak (eta
294 zuria eta gorria. dira) zuria eta gorria.
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.9.3. IZENLAGUN FUNTZIOZKO MENDERAKUNTZA (Ik.

B.5.4.2.1.)
Pailazoarena egiten ibili zarelaren Pailazoarena egiten ibili zaren (zarelako)
kontua entzun dut. kontua entzun dut.
Andereño berria izango dugularen Andereño berria izango dugun (dugulako)
berria zabaldu da. berria zabaldu da.
Etorriko zarenaren ustean gaude. Etorriko zaren (zarelako) ustean gaude.

E.9.4. ZEHAR GALDERA ≠ ERLATIBOA (Ik. B.5.4.1.2. eta

B.5.4.2.1.)
Badakizu gertatu dena? Ba (al) dakizu zer gertatu den?
Kontuz esaten duzunarekin! Kontuz zer esaten duzun!
Ez dakizu egin didatena! Ez dakizu zer egin didaten!

E.9.5. KONPARAZIOZKOAK (Ik. B.5.4.3.3.)

Zure baino azkarragoa da. Zu baino azkarragoa da.
Gure bezain trebeak dira. Gu bezain trebeak dira.
Nik zuk bezalako urteak ditut. Nik zuk adina (beste...) urte ditut.

E.9.6. MENDERAKUNTZA NAHASIAK

Esaten zutenez lanak bukatu Esaten zuten lanak bukatu behar zituztela.
behar zituztela. Esaten zutenez, lanak bukatu behar zituzten.
Dirudienez, berandu iritsi direla. Dirudienez, berandu iritsi dira.
Badirudi berandu iritsi direla.
Nire ustez, gaizki egin dudala. Nire ustez, gaizki egin dut.
Uste dut gaizki egin dudala.

E.9.7. ERDAL LOTURAK

Aber suerte onagoa izaten dugun! Ea zorte hobea dugun!
A ke ez dugu jolasa orain? Ez dugula jolasik orain?
—A ke bai! —A ke ez! —Baietz! —Ezetz!
Osea ke ez gatoz gaur. Beraz, gaur ez gatoz.
Asi ke alferrik zabiltzate. Beraz (Hortaz), alferrik zabiltzate.
Eske ez daukagu lanik! Izan ere, ez daukagu lanIk.
Ya keta ez datorren, goazen! Ez datorrenez, goazen!
Goazen, ez dator eta! 295
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.10. EREren erabilera (Ik. B.5.5.1.)

Ere daude beste kale batzuk. Beste kale batzuk ere badaude.
Lokailuak Nire etxea txikia da, baina ere polita. Nire etxea txikia da, baina baita polita ere.
(baina polita ere bai.)
Horrelakoak entzuten dira kalean ere bai. Horrelakoak entzuten dira kalean ere.
Oporrak ere bai hartu dituzte. Oporrak ere hartu dituzte.
Ere joan gaitezke hondartzara. Hondartzara ere joan gaitezke.
Ere bai esan dute bihar etorriko direla. Bihar etorriko direla ere esan dute.
Haiek partidua irabazi dute eta guk ere. Haiek partidua irabazi dute eta guk ere bai.

E.11. E.11.1. IZEN BEREZI BATZUK (Ik. D.2.1.2.)

*Yon, Yoseba, Yokin, Yosune... Jon, Joseba, Jokin, Josune...
Idazkera eta
ahoskera E.11.2. YEISMOA (Ik. D.2.2.1.)
[*langiye, oyua, maya, ispiyua...] [langille/langile; oiloa (ala oihua?); maila
(ala mahaia?), ispillua...]

E.11.3. GORANZKO DIPTONGOAK (Ik. D.2.2.4.)

[*na-zió-na-la, pa-zién-tzià, A-rrié-ta...] [na-zí-o-na-là, pa-zí-en-tzi-à, A-rrí-e-tà...]

E.11.4. HITZ KATEA (Ik. D.2.3.)

[*ezdabil, ez zen etorri...] [eztabil, etzen etorri...]

E.11.5. AZENTUA (Ik. D.3.)

[ikastóla, askatasúna, hamazázpi...] [ikástolà, askátasunà, hamázazpì...]

E.12. E.12.1. ERDAL MAILEGUAK

Experientzia, textu... (Ik. D.4.2.1.1.) esperientzia, testu...
Ortografia Majia, Jeolojia, lojika...(Ik. D.4.2.1.2.) magia, Geologia, logika...
Prensa, insumisio...(Ik. D.4.2.3.2.) prentsa, intsumisio...
Minuto, segundu, instituto...(Ik. D.4.2.4.1.) minutu, segundo, institutu...

E.12.2. MARRATXOAREN ERABILERA (Ik. D.4.3.)

gorri gorri, poliki poliki, gorri-gorri, poliki-poliki,
gutxi gora behera... gutxi gora-behera...
296 herriz-herri, aurrez-aurre, alderik-alde... herriz herri, aurrez aurre, alderik alde...
 Hizkuntz erabilera makurrak eta erdarakadak

E.12.3. A ITSATSIA NOIZ GALDU (Ik. D.4.5.)

hezkuntz sistema hezkuntza sistema/hezkuntza-sistema
iraultz giroa iraultza giroa/iraultza-giroa
irakaskuntz proiektua irakaskuntza proiektua/
irakaskuntza-proiektua

E.12.4. HILABETEAK (Ik. D.4.6.)

Aurtengo Urtarril eta Otsail erdi aldera... Aurtengo urtarril eta otsail erdi aldera...

E.12.5. BUSTI-PALATALAK (Ik. D.4.7.)

itxaso, itxu, maixu... itsaso, itsu, maisu...
gaiso, gaisotasun, itsaropen... gaixo, gaixotasun, itxaropen...

E.12.6. -(E)Z GERO/EZKERO (Ik. D.4.9.5.)

egin ezkero, asmatu ezkero... eginez gero, asmatuz gero...

E.12.7. -GARREN (Ik. D.4.9.7.)

5.gn; XX.gn; 3garren... 5.; XX.; 3. edo hirugarren...

297
e
r
a
n
s
k
i
n
a
k
KASU GRAMATIKALAK

Mugagabea Singularra Plurala

NOR. Absolutiboa Ø+Ø =Ø a+Ø =A ak + Ø = AK

NORK. Ergatiboa Ø+K = (E)K a+K = AK ak + K = EK

NORI. Datiboa Ø+I = (R)I a+I = ARI ak + I = EI

LEKU-DENBORAZKOENAK (bizigabeak eta bizidunak)

Mugagabea Singularra Plurala

NON Ø+N = (E)TAN a+N = (E)AN ak + N = ETAN
Inesiboa
NORENGAN Ø + GAN = (R)(EN)GAN a + GAN = A(REN)GAN ak + GAN = ENGAN
NONGO. Ø + KO = (E)TAKO a + KO = (E)KO ak + KO = ETAKO
Leku-denborazkoa
NORA Ø+A = (E)TARA a+A = (E)RA ak + A = ETARA
Adlatiboa
NORENGANA Ø + GANA = (R)(EN)GANA a + GANA = A(REN)GANA ak + GANA = ENGANA
NORAINO Ø + AINO = (E)TARAINO a + AINO = (E)RAINO ak + AINO = ETARAINO
Adl. Bukatuzkoa
NORENGANAINO Ø + GANAINO = (R)(EN)GANAINO a + GANAINO = A(REN)GANAINO ak + GANAINO = ENGANAINO
NORANTZ Ø + RANTZ = (E)TARANTZ a + RANTZ = (E)RANTZ ak + RANTZ = ETARANTZ
Adl. Bide zuzenezkoa
NORENGANANTZ Ø + GANANTZ = (R)(EN)GANANTZ a + GANANTZ = A(REN)GANANTZ ak + GANANTZ = ENGANANTZ
NONDIK Ø + TIK = (E)TATIK a + TIK = (E)TIK ak + TIK = ETATIK
Ablatiboa
NORENGANDIK Ø + GANDIK = (R)(EN)GANDIK a + GANDIK = A(REN)GANDIK ak + GANDIK = ENGANDIK

GAINERAKO KASUAK

Mugagabea Singularra Plurala

NORIK. Partitiboa Ø + IK = (R)IK
NOREN. Edutezkoa Ø + EN = (R)EN a + EN = AREN ak + EN = EN
NOREKIN. Soziatiboa Ø + EKIN = (R)EKIN a + EKIN = AREKIN ak + EKIN = EKIN
NORTAZ. Instrumentala Ø+Z = (E)Z a+Z = AZ ak + Z = EZ
NORENGATIK. Motibatiboa Ø + GATIK = (R)(EN)GATIK a + GATIK = ARENGATIK ak + GATIK = ENGATIK
NORENTZAT. Destinatiboa Ø + ENTZAT = (R)ENTZAT a + ENTZAT = ARENTZAT ak + ENTZAT = ENTZAT

KASU BEREZIA OHARRAK:

a) parentesi bitarteko -E- eta -R- horiek dira lotura hizkiak.
Mugagabea b) pluraleko kasuetan, kontutan har -ak- > -e- aldaketa morfologikoa
NORTZAT. Prolatiboa Ø + TZAT = TZAT gertatzen dela.
301
 BOKALEZ AMAITUTAKOEN KOADROA

IZEN BEREZIAK
MUGAGABEA SINGULARRA PLURALA MUGAGABEA
NOR mendi mendi-a mendi-ak Hernio
NORK mendi-k mendi-ak mendi-ek Hernio-k
NORI mendi-ri mendi-ari mendi-ei Hernio-ri
NON mendi-tan mendi-an mendi-etan Hernio-n
NONGO mendi-tako mendi-ko mendi-etako Hernio-ko
NORA(T) mendi-tara(t) mendi-ra(t) mendi-etara(t) Hernio-ra
NORANTZ mendi-tarantz mendi-rantz mendi-etarantz Hernio-rantz
NORAINO mendi-taraino mendi-raino mendi-etaraino Hernio-raino
NONDIK mendi-tatik mendi-tik mendi-etatik Hernio-tik
PARTITIBOA mendi-rik Hernio-rik
NOREN mendi-ren mendi-aren mendi-en Hernio-ren
NOREKIN mendi-rekin mendi-arekin mendi-ekin Hernio-rekin
INSTRUMENTALA mendi-z mendi-az mendi-ez Hernio-z
NORENGATIK mendi-rengatik mendi-arengatik mendi-engatik Hernio-rengatik
NORENTZAT mendi-rentzat mendi-arentzat mendi-entzat Hernio-rentzat
PROLATIBOA mendi-tzat Hernio-tzat

NON seme-rengan seme-arengan seme-engan Eneko-rengan

NONGO
NORA(T) seme-rengana(t) seme-arengana(t) seme-engana(t) Eneko-rengana
NORANTZ seme-renganantz seme-renganantz seme-enganantz Eneko-renganantz
NORAINO seme-renganaino seme-arenganaino seme-enganaino Eneko-renganaino
NONDIK seme-rengandik seme-arengandik seme-engandik Eneko-rengandik

302
 KONTSONANTEZ AMAITUTAKOEN KOADROA

IZEN BEREZIAK
MUGAGABEA SINGULARRA PLURALA MUGAGABEA
NOR haran haran-a haran-ak Eibar
NORK haran-ek haran-ak haran-ek Eibarr-ek
NORI haran-i haran-ari haran-ei Eibarr-i
NON haran-etan haran-ean haran-etan Eibarr-en
NONGO haran-etako haran-eko haran-etako Eibar(r)-eko/ko
NORA(T) haran-etara(t) haran-era(t) haran-etara(t) Eibarr-era/-a
NORANTZ haran-etarantz haran-erantz haran-etarantz Eibarr-erantz/-antz
NORAINO haran-etaraino haran-eraino haran-etaraino Eibarr-eraino/-aino
NONDIK haran-etatik haran-etik haran-etatik Eibar(r)-etik/-tik
PARTITIBOA haran-ik Eibarr-ik
NOREN haran-en haran-aren haran-en Eibarr-en
NOREKIN haran-ekin haran-arekin haran-ekin Eibarr-ekin
INSTRUMENTALA haran-ez haran-az haran-ez Eibarr-ez
NORENGATIK haran-engatik haran-arengatik haran-engatik Eibarr-engatik
NORENTZAT haran-entzat haran-arentzat haran-entzat Eibarr-entzat
PROLATIBOA haran-tzat Eibar-tzat

NON gizon-engan gizon-arengan gizon-engan Mikel-engan

NONGO
NORA(T) gizon-engana(t) gizon-arengana(t) gizon-engana(t) Mikel-engana
NORANTZ gizon-enganantz gizon-arenganantz gizon-enganantz Mikel-enganantz
NORAINO gizon-enganaino gizon-arenganaino gizon-enganaino Mikel-enganaino
NONDIK gizon-engandik gizon-arengandik gizon-engandik Mikel-engandik

303
 NOR NOR • NORI NOR • NORK NOR • NORI • NORK
NOR NOR NORI NOR NORK NOR NORI NORK
naiz na tzai t na u t t t
haiz ha tzai k/n ha u k/n k/n k/n
da zai o du — t d u – o –
gara ga tzai zki gu (hura nik) ga it u gu d i(zki) gu gu
zara za tzai zki zu nor nork za it u zu zu zu
zarete za tzai zki zue te za it u zte zue zue zue
dira zai zki e d it u te e te
NOR NORI (1) (2) NOR NORK NORK NOR NORI
nintzen nin tzai t n nuen nituen nind u t n n t n
hintzen hin tzai k/n n huen hituen hind u k/n n h k/n n
zen zi tzai o n zuen zituen (1) — en z o n
ginen gin tzai zki gu n genuen genituen gint u gu n gen i(zki) gu n
zinen zin tzai zki zu n zenuen zenituen zint u zu n zen zu n
zineten zin tzai zki zue te n zenuten zenituzten zint u zte zue n zen zue te n
ziren zi tzai zki e n zuten zituzten (2) te n z e te n
NOR NORI (1) (2) NOR NORK NORK NOR NORI
banintz ba nin tzai t banu banitu ba nind u t ba n t
bahintz ba hin tzai k/n bahu bahitu ba hind u k/n ba h k/n
balitz ba li tzai o balu balitu (1) – ba I o
bagina ba gin tzai zki gu bagenu bagenitu ba gint u gu ba gen i(zki) gu
bazina ba zin tzai zki zu bazenu bazenitu ba zint u zu ba zen zu
bazinete ba zin tzai zki zue te bazenute bazenituzte ba zint u zte zue ba zen zue te
balira ba li tzai zki e balute balituzte (2) te ba l e te
(1) (2)
nintzateke nin tzai t ke nuke nituzke nind u ke t n t ke
hintzateke hin tzai k/n ke huke hituzke hind u ke k/n h k/n ke
litzateke li tzai o ke luke lituzke (1) — l o ke
ginateke gin tzai zki gu ke genuke genituzke gint u ke gu gen i(zki) gu ke
zinateke zin tzai zki zu ke zenuke zenituzke zint u ke zu zen zu ke
zinatekete zin tzai zki zue ke te zenukete zenituzkete zint u z te ke zue zen zue ke te
lirateke li tzai zki e ke lukete lituzkete (2) te l e ke te
(1) (2)
nintzatekeen nin tzai t ke en nukeen nituzkeen nind u ke t n n t ke en
hintzatekeen hin tzai k/n ke en hukeen hituzkeen hind u ke k/n n h k/n ke en
zatekeen zi tzai o ke en zukeen zituzkeen (1) — en z o ke en
ginatekeen gin tzai zki gu ke en genukeen genituzkeen gint u ke gu n gen i(zki) gu ke en
zinatekeen zin tzai zki zu ke en zenukeen zenituzkeen zint u ke zu n zen zu ke en
zinateketen zin tzai zki zue ke te n zenuketen zenituzketen zint u z te ke zue n zen zue ke te n
ziratekeen zi tzai zki e ke en zuketen zituzketen (2) te n z e ke te n
NOR NORI NOR NORK NOR NORI NORK
naiteke na ki t ke na zake t t ke t
haiteke ha ki k/n ke ha zake k/n k/n ke k/n
daiteke da ki o ke de zake – io ke –
gaitezke ga ki zki gu ke ga it zake gu d ieza(zki) gu ke gu
zaitezke za ki zki zu ke za it zake zu zu ke zu
zaitezkete za ki zki zue ke te za it zake te zue zue ke zue
daitezke da ki zki e ke d it zake te ie ke te
NOR NORI (1) (2) NOR NORK NORK NOR NORI
nintekeen nen ki t ke en nezakeen nitzakeen nint zake t n n t ke en
hintekeen hen ki k/n ke en hezakeen hitzakeen hint zake k/n n h k/n ke en
zitekeen ze ki o ke en zezakeen zitzakeen (1) — en z io ke en
gintezkeen gen ki zki gu ke en genezakeen genitzakeen gint zake gu n gen ieza(zki) gu ke en
zintezkeen zen ki zki zu ke en zenezakeen zenitzakeen zint zake zu n zen zu ke en
zintezketen zen ki zki zue ke te n zenezaketen zenitzaketen zint zakete zue n zen zue ke te n
zitezkeen ze ki zki e ke en zezaketen zitzaketen (2) te n z ie ke te n
NOR NORI (1) (2) NOR NORK NORK NOR NORI
ninteke nen ki t ke nezake nitzake nint zake t n t ke
hinteke hen ki k/n ke hezake hitzake hint zake k/n h k/n ke
liteke le ki o ke lezake litzake (1) — l io ke
gintezke gen ki zki gu ke genezake genitzake gint zake gu gen ieza(zki) gu ke
zintezke zen ki zki zu ke zenezake zenitzake zint zake zu zen zu ke
zintezkete zen ki zki zue ke te zenezakete zenitzakete zint zakete zue zen zue ke te
litezke le ki zki e ke lezakete litzakete (2) te l ie ke te
NOR NORI NOR NORK NOR NORI NORK
nadin na ki t n na za t n t t n
hadin ha ki k/n n ha za k/n n k/n k/n n
dadin da ki o n de za — n io — n
gaitezen ga ki zki gu n ga it za gu n d ieza(zki) gu gu n
zaitezen za ki zki zu n za it za zu n zu zu n
zaitezten za ki zki zue te n za it za te zue n zue zue n
daitezen da ki zki e n d it za te n ie te n
NOR NORI (1) (2) NOR NORK NORK NORI
nendin nen ki t n nezan nitzan nint za t n n t n
hendin hen ki k/n n hezan hitzan hint za k/n n h k/n n
zedin ze ki o n zezan zitzan (1) — n z io n
gintezen gen ki zki gu n genezan genitzan gint za gu n gen ieza(zki) gu n
zintezen zen ki zki zu n zenezan zenitzan zint za zu n zen zu n
zintezten zen ki zki zue te n zenezaten zenitzaten zint za te zue n zen zue te n
zitezen ze ki zki e n zezaten zitzaten (2) te n z ie te n

NOR NORI NOR NORK NOR NORI NORK

() () t na za ( ) t ( )
hadi ha ki k/n k/n k/n k/n
bedi be ki o be za — io —
() () gu ga it za ( ) (B) ieza(zki) gu ( )
zaitez za ki zki zu zu zu zu
zaitezte za ki zki zue te zue zue zue
bitez be ki zki e b it za te ie te
 ADITZ TRINKO ERABILIENAK

egon etorri eduki ekarri esan iritzi ihardun

nago nator dau(z)kat dakar(tza)t diot deritzot (deritzat) dihardut

hago hator dau(z)kak/n dakar(tza)k/n diok/n deritzok/n diharduk/n
dago dator dau(z)ka dakar(tza) dio deritzo dihardu
gaude gatoz dau(z)kagu dakar(tza)gu diogu deritzogu dihardugu
zaude zatoz dau(z)kazu dakar(tza)zu diozu deritzozu diharduzu
zaudete zatozte dau(z)kazue dakar(tza)zue diozue deritzozue diharduzue
daude datoz dau(z)kate dakar(tza)te diote deritzote dihardute

nengoen nentorren neu(z)kan nekar(re/tza)n nioen neritzon niharduen

hengoen hentorren heu(z)kan hekar(re/tza)n hioen heritzon hiharduen
zegoen zetorren zeu(z)kan zekar(re/tza)n zioen zeritzon ziharduen
geunden gentozen geneu(z)kan genekar(re/tza)n genioen generitzon geniharduen
zeunden zentozen zeneu(z)kan zenekar(re/tza)n zenioen zeneritzon zeniharduen
zeundeten zentozten zeneu(z)katen zenekar(tza)ten zenioten zeneritzoten zeniharduten
zeuden zetozen zeuzkaten zekar(tza)ten zioten zeritzoten ziharduten

joan ibili jakin eraman iruditu erabili

noa nabil daki(zki)t darama(tza)t dirudit darabil(tza)t

hoa habil daki(zki)k/n darama(tza)k/n dirudik/n darabil(tza)k/n
doa dabil daki(zki) darama(tza) dirudi darabil(tza)
goaz gabiltza daki(zki)gu darama(tza)gu dirudigu darabil(tza)gu
zoaz zabiltza daki(zki)zu darama(tza)zu dirudizu darabil(tza)zu
zoazte zabiltzate daki(zki)zue darama(tza)zue dirudizue darabil(tza)zue
doaz dabiltza daki(zki)te darama(tza)te dirudite darabil(tza)te

nindoan nenbilen neki(zki)en nerama(tza)n nirudien nerabil(e/tza)n

hindoan henbilen heki(zki)en herama(tza)n hirudien herabil(e/tza)n
zihoan zebilen zeki(zki)en zerama(tza)n zirudien zerabil(e/tza)n
gindoazen genbiltzan geneki(zki)en generama(tza)n genirudien generabil(e/tza)n
zindoazen zenbiltzan zeneki(zki)en zenerama(tza)n zenirudien zenerabil(e/tza)n
zindoazten zenbiltzaten zeneki(zki)ten zenerama(tza)ten zeniruditen zenerabil(tza)ten
zihoazen zebiltzan zeki(zki)ten zerama(tza)ten ziruditen zerabil(tza)ten

305